Wat hebben we nodig voor een goed leven?
Een goed leven draait niet om meer bezit of status, maar om immateriële waarden als vriendschap, autonomie, zingeving, gezondheid, veiligheid en verbondenheid. Universele waarden die voor iedereen belangrijk zijn, maar die in onze economische modellen nauwelijks meetellen. Dat komt doordat we economie gelijkstellen aan productie en succes meten in bbp. Alles wat wordt geproduceerd telt mee – ook burn-outs, files en vervuiling. Succesvolle bedrijven zijn de bedrijven die groeien, ongeacht de maatschappelijke prijs of impact op de natuur.De keerzijde van het groeimodel
Olthaar erkent dat de markteconomie ons veel heeft gebracht: innovatie, kennis en keuzevrijheid. Maar hij laat ook zien hoe kwetsbaar dit systeem is. Het draait om individuen in plaats van gemeenschappen en creëert winnaars en verliezers. Achter de façade van welvaart gaan onzichtbare kosten schuil: milieuvervuiling, uitbuiting, stress en welvaartsziekten. Zoals hij stelt: we worden ouder, maar ook zieker. Rijkdom van enkelen is vaak gebaseerd op onrecht – en onrecht kent een houdbaarheidsdatum.Interessant is dat een hoger bbp na een bepaald punt niet langer bijdraagt aan ons welzijn. De Easterlin-paradox laat zien dat meer inkomen aanvankelijk gelukkiger maakt, maar daarna juist verzadiging en ontevredenheid veroorzaakt. ‘Mensen die leven van het toereikende zijn vaak het gelukkigst,’ schrijft Olthaar. Toch blijven we geloven dat ‘meer’ de oplossing is.
Economie als sociaal construct
Voor mij was het een ‘oh ja-moment’ te lezen dat economie (natuurlijk) niet gebaseerd is op natuurwetten (zoals natuurkunde of scheikunde), maar een sociaal construct is. We hebben zelf bepaald wat waarde betekent, hoe we werk belonen en hoe we groei meten. Dat betekent ook dat we deze regels kunnen herschrijven. Hij pleit voor een nieuw narratief: een economie die niet draait om oneindige groei, maar om genoeg – om het voorzien in wat mensen daadwerkelijk nodig hebben.Onderzoek van wetenschappers Jason Hickel en Dylan Sullivan ondersteunt dat idee: met slechts 30 procent van de huidige wereldwijde productie zouden 8,5 miljard mensen een goed leven kunnen leiden. Dat vraagt om een onderscheid tussen noodzakelijke behoeften (needs) en kunstmatig gecreëerde verlangens (wants).
Naar een economie van genoeg
Olthaar schetst hoe een needs-based economy eruit zou kunnen zien. Hij beschrijft initiatieven als Herenboeren en sufficiëntie-gedreven bedrijfsmodellen, die niet streven naar maximale omzet, maar naar het toereikende. Reparatie in plaats van vervanging, delen in plaats van bezitten, gemeenschapszin in plaats van hyperindividualisme. ‘Economie is gemeenschapskunde,’ schrijft hij.Een nieuw verhaal
Wat we volgens Olthaar nodig hebben, is een ander verhaal over welvaart. Een verhaal dat draait om vertrouwen in plaats van schaarste, om delen in plaats van toe-eigenen. Veel van wat we zoeken in het leven – tijd, rust, verbondenheid – is er al. We hoeven alleen te leren ontvangen. En dat begint bij een collectieve herdefinitie van wat waarde is.In zo’n economie gaat het niet om belonen naar productiviteit, maar om bijdragen naar vermogen. Vrijheid betekent niet langer dat je alles kunt kopen, maar dat je niet wordt gedwongen tot uitputtend werk. Het doel: een samenleving waarin mensen, natuur en gemeenschap tot bloei komen – ook als dat betekent dat het bbp krimpt.
Toegankelijk en met passie
Alles van waarde gaat over een relevant en actueel onderwerp en Olthaar schrijft toegankelijk en met passie. Hij onderbouwt zijn visie met theorie, praktijkvoorbeelden en scherpe analyses. Ja, er zit herhaling in, maar dat werkt hier eerder versterkend dan storend: hij heeft een lastig verhaal te verkopen – iets wat hij ook zelf al erkent in de inleiding.Ik had dit boek vaker voorbij zien komen en ben blij dat ik het uiteindelijk heb opgepakt. De omslag en vormgeving spraken me niet direct aan, maar mijn vrees voor een taai, theoretisch verhaal bleek ongegrond. De herhaling maakt de boodschap krachtiger en nodigt uit tot reflectie. Dit boek wil niet alleen gelezen, maar vooral besproken worden. ‘Ik geloof dat het belangrijk is om dit boek te delen omdat we samen verhalen moeten maken,’ schrijft Olthaar in zijn nawoord. Precies. Dit is geen boek om weg te leggen, maar om te delen.
Over Annemarie Smits
Annemarie Smits werkt als projectleider duurzaamheid bij een uitvoeringsorganisatie van de rijksoverheid. Daarvoor was ze IT projectmanager en consultant bij onder andere een grote bank en een internationaal adviesbureau. Daarnaast helpt ze auteurs met het schrijven van hun roman, non-fictie boek of managementboek.