Denk niet aan een krokodil - Toegankelijk en herkenbaar

Waarom houden mensen niet van veranderen? Waarom schieten we bij nieuwe ideeën zo vaak in de weerstand? In Denk niet aan een krokodil neemt Mike Hoogveld ons mee in de wereld van cognitieve biases en denkfouten. De ondertitel luidt: Waarom jouw brein verandering tegenhoudt en hoe je dit kunt overwinnen. Een titel die precies samenvat waar het boek over gaat – al komt, eerlijk gezegd, het eerste deel van die belofte beter uit de verf dan het tweede.

gedragspsychologie en neurowetenschappen

Mike Hoogveld is geen onbekende in het veld van veranderkunde en innovatie. Hij schreef eerder succesvolle boeken over waarom mensen onbewust verandering tegenhouden en hoe dat patroon te doorbreken is, altijd met een toegankelijke schrijfstijl en veel praktijkvoorbeelden. In dit boek richt hij zich op de werking van ons brein – of beter gezegd: hoe ons brein ons in de weg zit wanneer we willen veranderen. Daarbij put hij uit bekende inzichten uit de gedragspsychologie en neurowetenschappen.

Bij het lezen van de titel dacht ik aanvankelijk aan de bekende bias dat wanneer je wordt gevraagd ergens níét aan te denken, je dat juist wél doet. Bijvoorbeeld de roze olifant. In dit boek gaat het echter over het reptielenbrein, of zoals Hoogveld het noemt: het krokodillenbrein. In dat opzicht had de titel ook Denk niet als een krokodil kunnen luiden.

cognitieve biases

Denk niet aan een krokodil biedt een breed overzicht van cognitieve biases: de mentale snelwegen en denkfouten die ons gedrag sturen zonder dat we het doorhebben. Veel van deze biases – van de bevestigingsbias tot verliesaversie – zijn bekend, maar Hoogveld presenteert ze in een toegankelijke opsomming, rijk geïllustreerd met voorbeelden en oefeningen. Regelmatig betrap je jezelf op de gedachte: ‘Ja, dat doe ik ook zo!’

Achterin staat een uitgebreide index van cognitieve biases, vijf pagina’s lang, waardoor het boek ook als naslagwerk te gebruiken is. Daarmee is het bij uitstek geschikt als opfrisser: niet zozeer voor nieuwe inzichten, maar wel als prettige inventarisatie van wat we inmiddels weten over hoe ons brein ons voor de gek houdt.

krokodillenbrein

Centraal staat de metafoor van het krokodillenbrein, het evolutionaire deel van onze hersenen dat snel, intuïtief en emotioneel reageert – en verandering automatisch wantrouwt. Een begrijpelijke en aansprekende metafoor, maar na verloop van tijd begon die vergelijking wat te irriteren. Ze wordt nét iets te vaak herhaald en voelt daardoor soms simplistisch. De wetenschappelijke complexiteit van ons brein verdient wellicht een rijkere verbeelding dan alleen de krokodil.

Hoewel de ondertitel belooft dat we leren hoe we ons brein kunnen ‘overwinnen’, blijft dat deel wat mager uitgewerkt. Er zijn wel tips en suggesties, maar deze blijven aan de oppervlakte en missen soms praktische toepasbaarheid op organisatieniveau. Belangrijke adviezen zijn onder meer om teams divers en niet te groot samen te stellen, veranderboodschappen te formuleren rond drie pijlers (huidige situatie, gewenste situatie, belemmeringen oplossen) en deze persoonlijk te maken door duidelijk te benoemen welke rol je van iemand verwacht. Verder: communiceren, communiceren, communiceren over de noodzaak van de verandering. Houd rekening met biases die tot ontkenning leiden, communiceer positief en leg de nadruk op wat wél kan in plaats van op wat niet meer mag.

Het boek leest bijzonder prettig. Hoogveld schrijft vlot en weet praktijkvoorbeelden soepel te verbinden met theorie. Voor wie wil begrijpen waarom mensen vaak irrationeel reageren op verandering, is Denk niet aan een krokodil een toegankelijk en herkenbaar boek. Hij eindigt met een vraag die blijft hangen en uitnodigt tot reflectie – een vraag die volgens mij de essentie van innovatie en durven veranderen raakt. Daarom sluit ik af met dezelfde vraag: ‘Wanneer heb jij voor het laatst iets voor het eerst gedaan?’